Η Ιστορική, Λαογραφική και Αρχαιολογική Εταιρεία Κρήτης, παράλληλα με τις άλλες εκδηλώσεις της, είχε προγραμματίσει για το 2025 επισκέψεις και ομιλίες σε σχέση με τα μινωικά ανακτορικά κέντρα, με αφορμή την προσπάθεια ένταξής τους στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO. Ως πρώτους σταθμούς πληροφόρησης όρισε το Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου / Κνωσό και τον αρχαιολογικό χώρο των Μαλίων. Το κόψιμο της πρωτοχρονιάτικης πίτας στις 9 Φεβρουαρίου συνδέθηκε με το ανακτορικό κέντρο της Κνωσού. Η επίσκεψη στα Μάλια πραγματοποιήθηκε την Κυριακή 20 Ιουλίου, σε συνδυασμό με την επίσκεψη στην αρχαία Λύττο. Κατά συγκυρία, η προγραμματισμένη εξόρμηση της ΙΛΑΕΚ συνέπεσε με δύο πολύ σπουδαία και συνάμα πολύ σοβαρά γεγονότα. Το πρώτο είναι η πανηγυρική ένταξη 6 μινωικών ανακτορικών κέντρων στην UNESCO και το άλλο η παγκρήτια προσπάθεια διάσωσης του ιδιαίτερα σημαντικού μινωικού μνημείου στον λόφο Παπούρα Πεδιάδας, στην περιοχή του νέου αεροδρομίου Ηρακλείου.
Παρά τις πολύ ζεστές ημέρες του Ιουλίου, η συμμετοχή μελών και φίλων της Εταιρείας υπήρξε αθρόα και ανταμείφθηκε από ανέλπιστο, καλοδεχούμενο και ευεργετικό αεράκι και στους δύο χώρους που επισκεφτήκαμε. Το πρωινό ξεναγηθήκαμε στο εντυπωσιακό ανακτορικό κέντρο των Μαλίων από τη γαλλίδα ανασκαφέα Δρα Maia Pomadère, προνομιούχοι πλέον, όχι μόνο διότι μας ξενάγησε μία αρχαιολόγος κατεξοχήν ειδική για τον συγκεκριμένο χώρο, αλλά και διότι βρεθήκαμε σε ένα αρχαίο μνημείο που μόλις είχε αποκτήσει το brand name της UNESCO. Ο ανασκαμμένος χώρος των Μαλίων δίδει τη δυνατότητα στον επισκέπτη να περιδιαβεί όχι μόνο το ίδιο το ανάκτορο με την κεντρική αυλή, καθώς και μέρος της ευρύτερης εγκατάστασης, που όλα μαζί απαρτίζουν το μινωικό ανακτορικό κέντρο των Μαλίων, που ήκμασε κατά την 3η και 2η χιλιετία π.Χ. και καταστράφηκε γύρω στο 1450 π.Χ. Η αναλυτική παρουσίαση των διαχρονικών αρχαιοτήτων εντυπωσίασε όλους τους συμμετέχοντες και η προσπάθεια της κ. Pomadère να μιλήσει στα ελληνικά της υπήρξε συγκινητική. Ξεχωριστή μνεία οφείλεται στην Εφορεία Αρχαιοτήτων Ηρακλείου και την προϊσταμένη Δρ Βάσω Συθιακάκη, που μας επέτρεψε να επισκεφτούμε σημεία μη προσβάσιμα στο ευρύτερο κοινό και να παρακολουθήσουμε το έργο συντήρησης και ανάδειξης που επιτελείται στον χώρο.
Μετά το διάλειμμα για γεύμα σε ταβέρνα της περιοχής ανεβήκαμε στην αρχαία Λύττο. Την αρχαία πόλη είχε παρουσιάσει το 2024 σε διάλεξη της ΙΛΑΕΚ στα Χανιά ο καθηγητής Άγγελος Χανιώτης, συνδιευθυντής των ανασκαφών μαζί με τον καθηγητή Αντώνη Κοτσώνα και τη Δρα Βάσω Συθιακάκη. Τα τελευταία χρόνια το παρελθόν της αρχαίας Λύττου αναδύεται σταθερά μέσα από πολύ σημαντικά ευρήματα που επικεντρώνονται σε δημόσια κτήρια, επιτύμβια μνημεία, βυζαντινό ναό και σε πλήθος επιγραφών και κινητών ευρημάτων. Η πόλη έλεγχε την πρόσβαση από τη μεγάλη πεδιάδα του Ηρακλείου ( ένα μέρος της οποίας καταλαμβάνει το νέο αεροδρόμιο) προς τα λασηθιώτικα βουνά και είχε ως επίνειο τη Χερσόνησο. Η ίδια η ανασκαφή με τα κατά χώραν ευρήματά της και η διεξοδική παρουσίαση των διαφόρων σημείων και επιπέδων από την ικανότατη και ενθουσιώδη αρχαιολόγο Δρα Σαμάνθα Ξημέρη, συνεργάτιδα του κ. Κοτσώνα, καθήλωσαν τους πάντες.
Ιδιαίτερα σημαντική υπήξε η τιμητική για την ΙΛΑΕΚ παρουσία του δημάρχου Μινώας Πεδιάδας κ. Βασ. Κεγκέρογλου και των συνεργατών του, οι οποίοι, εκτός από το δροσερό νερό που μας πρόσφεραν, μας μίλησαν για το μνημείο στην κορυφή του λόφου Παπούρα και τον άμεσο κίνδυνο της ταπείνωσης και ουσιαστικής καταστροφής του από την επιχειρούμενη εγκατάσταση ραντάρ, πύργων ελέγχου και διαφόρων προσκτισμάτων ολόγυρά του. Όταν βρεθήκαμε στην ακρόπολη της Λύττου διακρίναμε απέναντι τον λόφο Παπούρα, έναν από τους πολλούς λόφους που περιβάλλουν την πεδιάδα με το νέο αεροδρόμιο, και για μια ακόμη φορά αναρωτηθήκαμε, συμφωνώντας με τον κ. Δήμαρχο, γιατί δεν εξαντλείται ο έλεγχος για εναλλακτική λύση σε ένα από τα άλλα υψώματα, αλλά πρέπει να θυσιαστεί το μνημείο της Παπούρας, στο οποίο δεν έχει ούτε καν ολοκληρωθεί η ανασκαφική έρευνα. Μετά την απογοητευτική γνωμοδότηση του ΚΑΣ και τη σχετική απόφαση του ΥΠΠΟ, οι ελπίδες εναπόκεινται στην καθολική αντίδραση των δημοτών αλλά και όλων των Κρητικών, όπως εκφράστηκε με την πρόσφατη απόφαση του Περιφερειακού Συμβουλίου, και στο μεγάλο πλήθος των επιστημόνων, ονομαστών κρητολόγων, αλλά και νέων αρχαιολόγων, που υπέγραψαν υπέρ της διάσωσης και σωστής ανάδειξης του εμβληματικού μνημείου.
Γεμάτοι από μοναδικές εικόνες και εντυπώσεις, επιστρέψαμε αργά το βράδυ, ευγνώμονες απέναντι στις εξαιρετικές αρχαιολόγους – ξεναγούς μας και σε όλους που μας υποδέχτηκαν και μας φιλοξένησαν.
